Soms kan er in het leven van je kind een ingrijpende gebeurtenis plaatsvinden. Een verhuizing, een (echt)scheiding, ziekte binnen het gezin of familie of zelfs het verlies van een dierbare. Verdriet is een onlosmakelijk deel van het leven. Een hadith overgeleverd in Muslim leert ons geduldig en nederig te blijven in zware tijden; “Hoe geweldig is de toestand van de gelovige, want zijn toestand is altijd goed, en dit is op niemand van toepassing behalve op de gelovige. Als hem iets goeds overkomt, doet hij dankbetuigingen, en dat is goed voor hem. “En als hem iets slechts overkomt, dan verdraagt hij het met geduld, en hij zal daarvoor beloond worden.” (Sahieh Muslim, Daar al Kutub al ‘Ilmiyyah).
De kindertijd is een gevoelige periode waarin de basis wordt gelegd voor emotieregulatie die in alle volgende levensfases verder wordt ontwikkeld. Ook tijdens de kindertijd kunnen kinderen al te maken krijgen met verlies. Denk aan opa of oma die ziek wordt, een klasgenootje waarvan de huisdier is gestorven of een oorlog die zij via de televisie meekrijgen. Maar ook een echtscheiding of een verhuizing zijn momenten in het leven van een kind die gepaard gaan met een rouwperiode. Het is belangrijk om hierbij stil te staan om de gebeurtenis zo goed mogelijk te verwerven. Kinderen kunnen namelijk middels spel hun verdriet goed onderdrukken. Tijdens een rouwperiode zie je kinderen desondanks spelen terwijl ze tussendoor ook vragen stellen over wat er gebeurd is om vervolgens weer terug naar het spel te gaan. Vaak wanneer de kinderen ’s avonds weer naar bed gaan, dan valt de afleiding weg en kan het verdriet weer naar de voorgrond treden.
Tijdens ingrijpende gebeurtenissen zijn kinderen meestal ‘de vergeten rouwenden’. Ze zien hun ouders dichtklappen en observeren wisselende stemmingen en emoties. Ze voelen het verdriet, maar weten vaak niet hoe ze hierop moeten reageren omdat dit soms nieuwe en onverwachte gebeurtenissen zijn. Alle gesprekken tussen de volwassenen vinden een meter boven hun hoofd plaats en vaak proberen ouders de boodschap op een verzachtende manier over te brengen.Terwijl ook kinderen, net zoals volwassenen, intense gevoelens van gemis en verdriet kunnen ervaren maar op een manier reageren die passend is bij hun leeftijd en ontwikkeling.
In eerder verschenen artikelen binnen Growing Muslim is vaker te lezen dat kinderen leren door te imiteren. Kinderen letten heel erg op hun ouders of eerste opvoeders. Om sensitief om te gaan met het verdriet van kinderen is het allereerst van belang om eerst je eigen emoties toe te laten in momenten van rouw, ongeacht welke verandering hiervoor de aanleiding is. Wij moeten onszelf ook herinneren dat beproevingen een noodzakelijk onderdeel van het leven zijn om ook als moslim een goed karakter te ontwikkelen. Ibn ul-Qayyim zegt; “Allah wil enkel het goede voor de ware gelovige. Allah geeft aan deze dienaar, terwijl Hij hem andere zaken ontzegt. En Hij geeft gunsten, terwijl Hij hem test. Zijn testen zijn een genezing, ook al lijken zij uiterlijk gezien op een ziekte. Doch, uit onwetendheid denkt de dienaar dat gunsten zich slechts bevinden in voorspoed en gezondheid, en dat het enkel zaken betreft die hij aangenaam vindt. Maar als deze dienaar kennis zou bezitten, dan zou hij beseffen dat Allah hem gunsten geeft wanneer Hij hem van iets onthoudt. En dan zou hij beseffen dat de testen een barmhartigheid zijn. Zodoende zou hij meer genieten van de testen dan van tijden van voorspoed en zou hij meer van armoede genieten dan van rijkdom en dan zou hij Allah dankbaarder zijn in tijden waarin hij weinig bezit dan in tijden waarin hij veel bezit!’’
Kinderen verwerken emoties op een andere manier dan volwassenen. Het is daarom belangrijk om goed te luisteren en hen in hun eigen woorden te laten vertellen hoe zij een verlies of een verandering hebben ervaren. Laat ze af en toe het verhaal van begin tot eind vertellen en help ze hiermee betekenis te geven aan de gebeurtenissen. Binnen het rouwproces is het belangrijk om ook kinderen hun eigen stukje podium te geven, zodat ze kunnen participeren in dit proces. Blijf vragen te beantwoorden wanneer er vanuit het kind nieuwe vragen komen, die ook weer nieuwe verdrietige momenten oproepen, hoe moeilijk of onverwacht ze soms ook zijn. Kinderen hebben de hulp van volwassenen nodig om deze gebeurtenissen te kaderen. Door open het gesprek te voeren wordt je het rolmodel van het kind en leert het kind de emoties toe te laten en beter te begrijpen.
In vele gezinnen worden kinderen afgeschermd van rouw en verdriet. Ouders zijn bang om hun kinderen hiermee te belasten, waardoor vaker de keus wordt gemaakt om hen niet te betrekken bij veranderingen of heftige gebeurtenissen. Als kinderen in momenten van verdriet niet betrokken worden of maar deels betrokken worden in de gebeurtenissen (denk aan bijvoorbeeld een scheiding) dan kan je onbewust de boodschap meegeven aan je kinderen dat je verdriet moet ontlopen. Echter is verlies een onderdeel van het leven en worden kinderen en jongeren hier vroeg of laat mee geconfronteerd. Door je kinderen te betrekken, te luisteren en duidelijk te maken dat verdriet ook te maken heeft met liefhebben en een verbinding die het kind heeft met een bepaald persoon of gebeurtenis, is er meer ruimte voor een gezond rouwproces in plaats van het creëren van meer afstand en isolatie. Een helpende gedachte voor ouders kan zijn om stil te staan bij het leven van onze profeet Mohammed (v.z.m.h.). De boodschapper van Allah (s.w.t.) die zo geliefd was bij Allah (s.w.t.) heeft een leven gekend met vele beproevingen en verdriet. De manier waarop hij hiermee omging is een prachtig voorbeeld en rolmodel om in droevige momenten kracht uit te putten.
Samengevat is het belangrijk om het gedrag en de emoties van kinderen in situaties van gemis en verdriet te herkennen. Om vervolgens de emoties van kinderen, of dit nou terugkomt in een spel of tijdens een gesprek, te erkennen. Maak duidelijk dat dit geen verkeerde gevoelens zijn en creëer ruimte voor deze verdrietige emoties. Als laatste is het van belang de verbinding te kunnen leggen door je kinderen vragen te laten stellen over de gebeurtenis en de emotie die er ontstaat. Zo vermijdt je dat kinderen eenzaam hun verdriet gaan verwerken.
Hieronder volgen nog enkele praktische tips:
- Probeer je eigen gevoelens tijdens verdriet of verlies toe te laten zodat je daarna beschikbaar kan zijn voor je kinderen. Mocht het te veel worden, probeer momenten in te plannen om te ontspannen of je sociale netwerk in te zetten op dit soort verdrietige momenten. Dit is van belang omdat een emotionele, stabiele ouder beter aanwezig kan zijn en beschikbaar is voor een kind.
- Ouders mogen hun verdriet laten zien aan hun kind door bijvoorbeeld in het zicht van je kinderen te huilen, mits dit volgens de islamitische richtlijnen verloopt. Zo leren kinderen ook meer hun eigen emoties toe te laten.
- Kinderen gaan anders om met verdriet. Wees je ervan bewust dat dit anders werkt dan bij volwassenen.
- Betrek kinderen leeftijdsadequaat en sensitief bij het rouwproces zodat er ruimte is voor hun emoties.
- Na een ingrijpende gebeurtenis is het belangrijk om de dagstructuur van een kind te blijven bieden. Kinderen hebben in deze situaties juist behoefte aan houvast en de vaste structuur.
- Het is belangrijk om open te staan voor wat je ziet bij jouw kind en in gesprek af te stemmen wat jouw kind nodig heeft. Soms hebben ze geen behoefte om te praten maar wel behoefte aan een extra knuffel. Hierin is het belangrijk dat je de veilige ouder bent die doorheeft dat het niet goed gaat.