Een veel voorkomende denkfout is dat seksuele opvoeding voor jongeren pas nodig is wanneer ze de adolescentiefase bereiken, maar de harde waarheid is dat we dan eigenlijk al te laat zijn! Seksuele opvoeding moet beginnen op jongere leeftijd en geleidelijk worden opgebouwd naarmate het kind ouder wordt. Gedurende de adolescentiefase hebben jongeren vaak al zoveel informatie over seksualiteit opgepikt dat hun opvattingen over seks en relaties al gevormd zijn. Dit is de reden waarom wij per leeftijdscategorie kennis delen over de seksuele ontwikkeling en tips geven voor seksuele opvoeding. In dit artikel zal de focus liggen op de adolescentiefase. De adolescentiefase is een roerige periode vol uitdagingen en veranderingen. Hoe stemmen we de seksuele opvoeding af bij adolescenten, die in deze levensfase een reeks aan uitdagingen op seksueel gebied ervaren?
In de adolescentiefase proberen jongeren hun weg te vinden in een wereld waarin er verschillende veranderingen zijn op fysiek, emotioneel en sociaal gebied. Hun lichaam verandert en de hersenen zijn ook nog volop in ontwikkeling. Ze hebben moeite met oorzaak-gevolg relaties leggen en het stellen en handhaven van duidelijke grenzen (eerst doen dan denken). Het deel van de hersenen (prefrontale cortex) dat verantwoordelijk is voor de controle van impulsen, besluitvorming (beoordelen van risico’s en beloningen) en zelfbeheersing is nog niet volledig ontwikkeld. Deze ontwikkelingen maken adolescenten meer vatbaar voor risicogedrag en impulsiviteit. Daarom is het van essentieel belang om empathie te tonen en jongeren te ondersteunen bij het ontwikkelen van gezonde copingmechanismen.
Vrienden en leeftijdsgenoten worden in deze fase ook steeds belangrijker. De sociale druk speelt een grote rol: adolescenten worden vaak beïnvloed door de mening van leeftijdsgenoten en vrienden. In deze periode beginnen ze zich vaak ook af te vragen hoe ze zich verhouden tot anderen, waarbij onzekerheid een rol kan spelen. Deze onzekerheid kan leiden tot stress, angst en twijfel. Het is in deze tijd extra uitdagend om standvastig te blijven, doordat seks voor het huwelijk genormaliseerd wordt in de Westerse samenleving. Adolescenten willen vaak bij een groep horen en geaccepteerd worden, waardoor ze soms risicovol gedrag kunnen vertonen om bijvoorbeeld populair te zijn of om indruk te maken op vrienden. Ze zijn in deze fase vaak ook geneigd om sociaal wenselijk gedrag te vertonen en willen vaak niet toegeven dat ze vragen hebben op het gebied van seksualiteit.
Tijdens de adolescentiefase vindt er vaak ook een verschuiving plaats waarbij jongeren zich meer bewust worden van hun eigen identiteit en zich minder verbonden voelen met hun ouders. Tegelijkertijd denken ze vaak dat ze alles al weten en dat volwassenen geen idee hebben waar ze het over hebben. Het is daarom belangrijk dat ouders beseffen dat hun kind geen kind meer is en dat er een verschuiving in de houding nodig is van beschermend naar begeleidend. Door op een open en respectvolle manier te communiceren en open te blijven staan voor hun vragen en standpunten, kunnen we hen als ouders beter ondersteunen bij het navigeren door deze uitdagende periode.
Seksuele opvoeding is in deze fase vaak een gevoelig onderwerp voor zowel adolescenten als ouders. Schaamte speelt een grote rol. In
de Islam wordt het hebben van schaamte aangespoord, echter zou het niemand mogen weerhouden om meer over zijn/haar religie te leren. In een overlevering van Oem Salamah wordt ook aangehaald dat er geen schaamte is als het gaat om de waarheid [Saheeh Bukhari en Muslim]. Daarnaast zegt Allah, de Verhevene, het volgende: ‘[…] Vraag daarom degenen die kennis bezitten, indien jullie het niet weten.’(Surah an-Nahl 43).
In Islamitische boeken wordt de opvoeding over het algemeen in drie fases verdeeld, namelijk 0-7 jaar (spelen), 7-14 jaar (discipline en onderwijs) en 14-21 jaar (overleg/vriendschap). Het onderwijzen, delen van kennis en aanleren van discipline gebeurt dus voornamelijk in de fase van 7-14 jaar. Het gaat niet alleen om het overbrengen van feitelijke informatie, maar ook om de Islamitische regels, de schoonheid van kuisheid, de gevaren van onzedelijkheid en de grenzen van Allah de Verhevene. In de adolescentiefase dienen ouders slechts een adviserende rol te hebben en horen ze als vriend naast hun kind te gaan staan. Ook dienen ouders in deze fase zoveel mogelijk open te communiceren en interesse te tonen in de bezigheden en interesses van het kind. Herinner ze ook aan de invloed van hormonen, verliefdheid en het verschil tussen dingen voelen en ernaar handelen. Herinner je kind aan ayah 32 uit surah Al-Isra in de Koran (‘En nader niet de ontucht. Voorwaar, ontucht is een zedeloosheid en een slechte weg’). Dit geldt ook voor telefoon- en sociale media gebruik. Adolescenten hebben gemakkelijk
toegang tot online content met seksuele inhoud, wat kan leiden tot gevaren (sexting, exposen etc.), onrealistische verwachtingen en onjuiste informatie. Kortom: het is belangrijk dat ouders adolescenten van jongs af aan informatie en kennis bieden over de Islamitische regels m.b.t. seksualiteit, zodat het in de adolescentiefase slechts een herinnering is in plaats van nieuwe informatie en een bron van ongemak of onzekerheid.
Belangrijke tips voor seksuele opvoeding bij adolescenten:
- Open communicatie: Toon interesse in de bezigheden van je kind en zorg voor een veilig klimaat. Herinner adolescenten aan de regels met betrekking tot seksualiteit in de Islam. Het is ook belangrijk om ze te informeren over de risico’s van seks voor het huwelijk, seksueel overdraagbare aandoeningen, zwangerschap etc. Leg ook uit hoe ze zichzelf hiertegen kunnen beschermen. Het is belangrijk om een open en veilige ruimte te creëren waarin adolescenten zich vrij voelen om vragen te stellen en zorgen te uiten. Geef ze ook erkenning door als ouder bewust te zijn van alle lichamelijke en emotionele veranderingen die ze doormaken.
- Vergroten van verantwoordelijkheidsgevoel: Adolescenten zijn verantwoordelijk voor hun eigen gedrag. Geef je kind inzicht in zijn gedrag. Adolescenten zijn steeds beter in staat om te reflecteren. Sta regelmatig stil bij de volgende vragen: Wie ben ik? Waarom reageer ik zo? Welke keuzes maak ik? Wat wil Allah van mij? Stel ook vragen om hun reflectievermogen te versterken. Spreek bijvoorbeeld over waarom ontucht verboden is (denk aan ontwrichting van gezinnen, ziektes etc.) en wat het beste alternatief is (huwelijk, vasten etc). Of welke gevaren het gebruik van sociale media met zich mee kan brengen. Prikkel ze om zelf ook na te denken.
- Wees betrokken: Toon oprechte interesse in de vriendschappen en bezigheden van je kind. Luister naar je kind zonder oordeel. Straal vertrouwen uit en wees positief. Sta naast je kind als een vriend en begeleid ze door deze periode heen.
- Herinner ze aan de Islamitische regels: Leer ze over reinheid en herinner ze aan de regels m.b.t. lichamelijke hygiëne. Leer je kind van jongs af aan wat de eigenschappen zijn van een goede vriend. Adolescenten moeten al weten wat de innerlijke en uiterlijke hidjab is voor zowel jongens als meisjes.
- Discipline: Herinner ze aan het gebed! Het gebed is ook een manier om van slechte zaken weg te blijven. Hetzelfde geldt voor het vasten.
- Dagbesteding: Een overschot aan vrije tijd brengt vaak risico’s met zich mee. Zet je kind van jongs af aan op sport of stimuleer ze tot gezonde hobby’s. Sport zoals zwemmen, boogschieten en paardrijden stimuleert discipline, maar is ook belangrijk voor het aanvoelen van grenzen. Houd je kind bezig met positieve activiteiten, zoals maatschappelijke projecten, vrijwilligerswerk in de moskee etc.