Grenzen zijn een basisbehoefte voor kinderen, net als eten, slapen, contact en ritme. Het gevoel van veiligheid binnen een gezin is belangrijk voor het welbevinden van het kind en vormt de basis voor het stellen van grenzen. Maar op welke manier kunnen ouders grenzen en regels stellen in het gezin? In dit artikel wordt dit onderwerp meer toegelicht en volgen er enkele praktische tips die je als ouder zou kunnen toepassen.
Een van de belangrijkste pedagogische basisdoelen in een opvoedomgeving is het bieden van de emotionele veiligheid. Het gevoel van veiligheid binnen het gezin is niet alleen belangrijk voor het welbevinden van een kind maar dit is ook de basis voor het verder ontwikkelen van andere pedagogische doelen zoals de ontwikkeling van zelfstandigheid en autonomie. Om het proces van zelfstandigheid en autonomie van het kind te bevorderen is voorspelbaarheid en structuur enorm van belang. In elke leeftijdsfase komt het stellen van grenzen op een andere manier terug maar gaat altijd samen met het geven van aandacht en erkenning aan de emotie.
Ouders stellen de grenzen over wat wel en niet kan, dit zorgt voor duidelijkheid en structuur en draagt bij aan de ontwikkeling van zelfvertrouwen. Dit komt terug in elke leeftijdsfase. In alle tijden van opvoeden spelen rust, regelmaat en reinheid een belangrijke rol. Voldoende rust, voorspelbaarheid en structuur en ten slotte een schone leefomgeving zijn belangrijke pijlers binnen de opvoeding. Een grens geeft de kaders waarbinnen een kind kan exploreren en zelfstandig activiteiten kan ondernemen.
Hierin is het goed om te benadrukken dat regelmaat en structuur ruimte geven die nodig is voor het kind om zelfstandig activiteiten te ondernemen en hierin regie en vertrouwen te hebben. Een veilig gevoel waarin je de wereld kunt ontdekken als kind. Echter ouders die te veel structuur bieden en te veel grenzen stellen laten hun kinderen weinig zelf exploreren en ervaren. Dit kan als gevolg hebben dat kinderen minder snel om kunnen gaan met onverwachte situaties en moeite hebben om zich kwetsbaar op te stellen waardoor zij verschillende angsten kunnen ontwikkelen.
Soms heb je al ouder bepaalde verwachtingen van je kind. Kijk allereerst goed of deze verwachtingen redelijk en haalbaar zijn voor de leeftijd en ontwikkeling van het kind. Het kan voorkomen dat onze verwachtingen te hoog zijn of dat we onbewust te veel van een kind vragen. Ook als de verwachtingen leeftijdsadequaat zijn lukt het kinderen soms niet om zich aan deze grens of afspraak te houden. Op dit soort momenten kan je ervoor kiezen als ouder een rustmoment in te plannen. Binnen de ontwikkelingspsychologie of in de literatuur wordt er ook gesproken over een time-out. Hier is hedendaags veel kritiek op omdat bijvoorbeeld jonge kinderen nog niet in staat zijn om hun emoties te reguleren in hun eentje. Een time-in is een alternatief voor de time-out en werkt effectiever wanneer je kind hulp nodig heeft bij het kalmeren of het oplossen van een probleem. Het idee is dat je je kind even apart neemt en in zijn of haar aanwezigheid blijft en samen over het negatieve gedrag in gesprek gaat. Een time-in draagt bij aan een positieve ouder-kind relatie en geeft het kind de mogelijkheid om na een korte pauze het verwachte positieve gedrag te laten zien. Soms is hiervoor hulp van ouders nodig, maar desondanks is er meer ruimte voor opnieuw proberen en groei. Er is aandacht voor co-regulatie wat zich kenmerkt door warmte, steun en onvoorwaardelijke zorg. In de praktijk zijn er verschillende technieken die toegepast kunnen worden binnen de co-regulatie zoals open vragen stellen en het aanmoedigen van zelfreflectie. Ook kan er gebruikgemaakt worden van ademhalingsoefeningen en emotionele ondersteuning.
Mocht een time-in onvoldoende zijn, dan kan je er als ouder ook voor kiezen om een time-in-troostplek in huis te creëren. Dit is een veilige en fijne plek, bijvoorbeeld ondersteund met zachte kussens, rustige boekjes of koranrecitatie en een plek om samen het gebed te verrichten. Daar waar het kind even tot zichzelf kan komen zonder het gevoel te hebben straf te krijgen voor het negatieve gedrag of zich afgewezen of geïsoleerd te voelen.
Samenvattend zijn grenzen en regels een onmisbaar onderdeel binnen de opvoeding en in dit artikel hebben we het belang hiervan toegelicht. Hieronder volgen kort puntsgewijs nog een paar belangrijke aandachtspunten:
- Probeer in verbinding te zijn met je kind wanneer je grenzen en regels opstelt. Dat kan je doen door op ooghoogte contact te maken, zachte woorden te gebruiken die passen bij de leefwereld van het kind. Wij zien dit bij sayyiduna Luqman alayhissalaam ook terug die zijn zoon aanriep terwijl hij hem adviseerde: ”O mijn lieve zoon”. In surah Luqman, vers 17, heeft Allah, de Verhevene geopenbaard (interpretatie van de vertaling): ”O mijn lieve zoon, verricht de salat en beveel het goede aan en verbiedt het kwade en verdraag geduldig wat je ook overkomt. Dit is een vastgestelde zaak.”
- Als ouders is het van belang dat ouders op één lijn staan als het gaat om de visie op regels en grenzen. Stel de grenzen en regels duidelijk en kort op; liefst in één zin en in de ik-vorm. Voorbeeld: “Ik ruim na het spelen mijn speelgoed op”. En leg vooral de nadruk op de verwachting en minder op het (negatieve) gevolg. Dit kan natuurlijk alleen als je kind voldoende taalvaardig is.
- Probeer als ouder te kijken naar de onderliggende behoefte achter het gedrag en niet te focussen op het negatieve gedrag van je kind. Schenk ruimte voor boosheid, verdriet en angst. Shaykh al Uthaymin zegt over het geven van ruimte voor verdriet bij kinderen: “Het behoort tot de etiquette en de opvoeding met betrekking tot het kind om hem voor een kort moment te laten huilen wanneer hij wil huilen, opdat hij tot rust komt, want hij verdrijft wat zich in zijn hart bevindt.” (Ash Sharh al Mumti’ ‘alaa Zaad al Mustaqni Vol. 5, p. 393, Daar ibn al Jawziyyah)
- Het positieve gedrag bekrachtigen. Denk eerder aan een time-in dan een time-out. Time-in geeft namelijk meer ruimte voor zelfregulatie, emotieregulatie, het gesprek samen gaan om samen tot een oplossing te komen.
- Mocht er naar aanleiding van de gestelde grens of regels toch een boze emotie plaatsvinden, geef ook deze emotie de ruimte om er te zijn en bedenk daarna samen een alternatief of een oplossing. Afhankelijk van de leeftijd van het kind, zou bijvoorbeeld aangeleerd kunnen worden wat de geliefde Profeet Muhammad sallAllahu alayhi wa sallam adviseert te doen wanneer je boos bent; het verrichten van de wudu. Gaan zitten wanneer je staat en als dit niet helpt gaan liggen. Voor verdriet/moeilijkheden kunnen bijvoorbeeld du’aas (ad’iyah) worden aangeleerd.
- Probeer als ouders ook uit de machtsstrijd met je kind te blijven. Binnen het opvoeden gaat het niet alleen om de grenzen te stellen maar dit ook op tijd te doen. Vaak zijn ouders geneigd te lang te wachten om een grens aan te geven. Wanneer we te laat de grenzen aangeven, is onze eigen emmer al overgelopen en wordt het een interactie gevoed door frustratie en getouwtrek. Hierin is het belangrijk om eerst toenadering te zoeken tot je kind voordat je het gedrag kan corrigeren (first connect before correct).
Literatuurverwijzingen
Barnett, R.C., & Gareis, K.C., (2007). Shift work, parenting behaviors, and children’s socioemotional well-being: A within family study. Journal of Family Issues, 28(6), 727-748.
Carine Ex, Opvoeden, wat kun je? Over de ontwikkeling van ouders en kinderen. Amsterdam: Wereldbibliotheek, 2007.
Meij, H. (2011). De basis van opvoeden en ontwikkeling. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut
Oudhof, M., Wolff, M.S. de., Ruiter, M. de., Kamphuis, M., L’Hoir, M.P., & Prinsen, B. (2013). JeugdGezondheidsZorg-richtlijn Opvoedingsondersteuning. Voor hulp bij opvoedingsvragen en lichte opvoedproblemen. Utrecht: Nederlands Centrum Jeugdgezondheid