Ieder kind verwerkt een verlies op zijn eigen manier. Rouwen kent twee kanten. De ene kant bestaat uit het voelen van pijn en verlies en de andere kant gaat het leven door. Om het verlies te kunnen verwerken zijn beide kanten belangrijk. In de Islam zien wij rouwen ook terug bij onder andere onze Profeet Mohammed ﷺ. De boodschapper van Allah ﷺ kwam bij zijn zoontje Ibrahiem terwijl hij op sterven lag en zijn ogen vulden zich met tranen. Een overlevering van Anas bin Malik: Allah’s boodschapper (ﷺ) hield Ibrahim vast, kuste hem en bleef aan hem ruiken. Ibrahim nam zijn laatste adem en de ogen van Allah’s boodschapper (ﷺ) begonnen te tranen. `Abdur Rahman bin `Auf zei, “O Boodschapper van Allah (ﷺ), zelfs jij bent aan het huilen?!” Hij zei, “O Ibn `Auf, dit is genade.” De ogen vergieten tranen en het hart is bedroefd, maar wij zullen niet anders zeggen dan wat onze Heer bevalt, O Ibrahim! Voorwaar, wij zijn bedroefd om deze scheiding.” [Hadith: Sahih al-Bukhari]
Uit onderzoek van John Bowlby blijkt dat zelfs jonge kinderen rouwen na het verlies van een gehechtheidsfiguur [Dowdney, 2000]. Kinderen kunnen het verlies voelen maar vinden het lastig om dit uit te drukken. Jonge kinderen uiten hun emoties vaak anders. Rouwen bij jonge kinderen is volgens Bowlby een psychologisch proces dat onderverdeeld wordt in drie fases: protestfase, wanhoopsfase en ontkenningsfase. In elke fase zijn er kenmerken terug te zien. Kinderen kunnen snel wisselen tussen gevoelens waardoor het voor de directe omgeving soms lastig is om te zien hoe een kind rouwt en waar je kind behoefte aan heeft. Op het ene moment zie je duidelijk waarneembare emoties en behoeftes, zoals fysiek huilen en juist affectie tonen door te knuffelen. Het andere moment kunnen de gedragingen van kinderen die in rouw zijn niet afwijken van de normale dagelijkse gedragingen, zoals spelen. Ook kunnen ze de dierbare zoeken of een terugval hebben in de ontwikkeling. Het kan zijn dat kinderen bijvoorbeeld (weer) gaan bedplassen. Wat een kind aan gevoelens toont kan samenhangen met het karakter van het kind, de omgeving, leeftijd en de mate van het bespreekbaar maken van verdriet binnen de opvoeding.
Kinderen van de basisschoolleeftijd kunnen tijdens de rouwverwerking veel vragen hebben. Deze vragen kunnen zich blijven herhalen, ondanks dat je hier al uitgebreid antwoord op hebt gegeven. Jongvolwassenen zijn juist meer geneigd om het verdriet meer te vermijden, steun wat meer af te weren en soms zelfs te ontkennen [Spuij en Boelen, 2009].
Het grootste verschil tussen de rouw- emoties en reacties van kinderen en volwassenen is dat kinderen tot op een bepaalde leeftijd nog niet over de mogelijkheden beschikken om volledig te begrijpen wat er gebeurd en de verbale middelen niet hebben om deze uit te drukken. Als ouder is het dan van belang om geduldig te zijn en het gedrag niet af te wijzen. Tevens is het belangrijk om te kijken naar de behoeftes en de aard van het kind. Op deze manier kan je kinderen ondersteunen in hun nog ontwikkelende capaciteit om deze intense emoties te leren begrijpen.
Verdriet mag er zijn bij kinderen en zij hoeven zich niet groot te houden. Belangrijk is dat ouders kinderen emotionele toestemming geven om gevoelens van verdriet die zij voelen te uiten. Dit zien wij ook terug in het gedrag van onze Profeet Mohammed ﷺ die waarde hechtte aan de emoties en gevoelens van een kind; toen hij ﷺ zag dat het kind verdrietig was om het verlies van zijn vogeltje, vroeg hij wat er aan de hand was en troostte de Profeet Mohammed ﷺ het kindje [Sahieh Bukhari, Kitaab al Adab, 112; hadith: 6203].
Wees proactief in je gesprekken met je kind over de dood. Het kan helpen om je eigen ervaringen te delen en te vertellen hoe jij ermee omging en waar je je kracht uit putte. Stop dit dan ook niet weg, maar leer kinderen dat zij zich op zulke momenten niet groot hoeven te houden.
Literatuur verwijzingen
Dowdney, L. (2000). Annotation: childhood bereavement following parental death. Journal of Child psychology and Psychiatry, 41, 819 – 830.
Spuij, M. en P. Boelen (2009), ‘Rouwhulp bij kinderen. Vast in verdriet’ in: ‘Pedagogiek in Praktijk’, december 2009, p. 8 – 11.
Weijers, A. en P. Penning (2001), ‘Het leven duurt een leven lang. Een boek om kinderen en jongeren te helpen met verlies’ . Veldhoven: All Color Print & Press.
Worden, W. (2001), ‘Grief Counselling and Grief Therapy: A Handbook for the Mental Health Practitioner’. Third edition. New York, Springer Publishing Company.