Ouders proberen binnen de islamitische opvoeding kinderen vaardigheden aan te leren waarbij kinderen het vermogen ontwikkelen om hun daden te overwegen en hierop te reflecteren. Normen en waarden spelen een belangrijke rol bij het ontwikkelen van deze vaardigheden. Onder de normen die passen bij een moslim is dat een individu gedreven wordt door goede intenties, wenst voor zijn naaste ook wat hij voor zichzelf wenst, verantwoordelijkheid neemt over zijn eigen daden, de medemens als zijn gelijke beschouwt en rechtvaardigheid hoog in het vaandel heeft. De waarden die passen bij een moslim zijn meer gericht op een persoon of een groep mensen waarbij er wordt gesproken van een opvatting die invloed heeft op het gedrag en de besluitvorming van de mensen. Voorbeelden van islamitische waarden zijn respect, verantwoordelijkheid, eerlijkheid, vergevingsgezindheid, zelfbeheersing, geduld, vrijgevigheid en dankbaarheid.
In Surah an-Nahl, ayah 128 vermeldt Allah (swt), de Verhevene het volgende: “Allah is met hen die godvrezend zijn en degenen die goed doen (Koran 16:128)’’ In vers 15 van Surah Al-Jathiya, vermeldt Allah (swt), de Verhevene het volgende: “Als iemand een goede daad verricht iis het in het voordeel van zijn eigen ziel, en als iemand een slechte daad verricht dan is dat in zijn nadeel. Uiteindelijk zullen jullie tot jullie Heer teruggebracht worden (Koran 45:15)’’.
In de hersenen van een kind begint de vorming van normen en waarden al vroeg door middel van spiegelneuronen. Spiegelneuronen stimuleren de hersencellen om bewegingen van anderen te imiteren. Ook maken zij het mogelijk om te voelen wat een ander voor emoties meemaakt en dit vormt zo de basis van ons empathische handelen in morele situaties. Kinderen beginnen zich vanaf ongeveer anderhalf jarige leeftijd steeds meer te beseffen dat zij zich kunnen verplaatsen in de gevoelens, verlangen en emoties van een ander. Dit wordt mentaliseren genoemd. Mentaliseren valt onder de vaardigheid Theory of Mind die vanaf het vijfde levensjaar volgroeid is. De islam leert ons dat de moslim geboren wordt met een natuurlijke fitrah. De natuurlijke fitrah houdt in dat een mens geboren wordt in een toestand van geloof, harmonie, ongeschonden zondeloosheid en een spirituele overgave aan Allah (swt). Aan deze fitrah is het moreel besef met daarin de aangeleerde normen en waarden gekoppeld, dat zich later verder gaat ontwikkelen waarin de mens het vermogen heeft om het goede van het kwade van elkaar te onderscheiden. Het aanleren van deze morele waarden en normen aan kinderen vormt de morele opvoeding. Met als één van de doelen dat zij goede burgers kunnen worden en bijdragen aan een positieve samenleving waarbij zij in eerste instantie goede moslims worden die Allah (swt) aanbidden.
Binnen de morele opvoeding leren kinderen impliciet door te kijken naar hun ouders als rolmodellen. Om deze reden is het van essentieel belang dat ouders met hun gedrag de islamitische normen en waarden proberen over te brengen. Onderzoek toont aan dat ouders de islam meer zien dan “alleen” een religie, zij zien dit als een manier van leven. Zij beschrijven de rol van de islam in hun opvoeding als het aanleren van een gevoel van plichtsbesef en morele normen en het houden van ouderlijk toezicht op het kind.
Wanneer dit zaadje sterk genoeg is geplant in de harten van een kind zal hij op latere leeftijd deze normen en waarden implementeren en deze ook uitdragen. Het is een blijvend ontwikkelingsdoel om kinderen intrinsiek verantwoordelijkheidsgevoel aan te leren en mee te geven. Dat zij zich in eerste instantie verantwoordelijk voelen tegenover Allah (swt), vervolgens jegens zichzelf, daarna de directe omgeving en ten slotte de maatschappij. In de leeftijdscategorie van 0 tot 7 jaar kan dit meer spelenderwijs overgebracht te worden en door als ouder een voorbeeld te zijn. In de leeftijdscategorieën daarna is er meer aandacht voor het aanleren van discipline en regels.
Een positieve en wederzijds responsieve ouder-kind relatie heeft een positieve invloed op het ontwikkelen van moraliteit bij kinderen. Wanneer de islamitische overtuiging met de daarin passende normen en waarden als zaadje geplant wordt, zullen kinderen wegblijven van het slechte wat uiteindelijk een positieve uitwerking zal hebben op de samenleving. Allah (swt) zegt in vers 90 in Surah Al-Anbiyaa: ‘’(..) Waarlijk, zij haastten zich in (het verrichten van) het goede en zij riepen Ons aan met hoop en vrees, en zij stelden zich nederig op tegenover Ons’’.
Literatuurverwijzingen
Andriessen, I., Fernee, H. Wittebrood (2014, januari). SCP publicatie: Ervaren discriminatie in Nederland.
Augustine, M. E. & Stifter, C. A. (2014). Temperament, Parenting, and Moral Development: Specificity of Behavior & Context. Social Development, 24(2), https://doi.org/10.1111/sode.12092
Berkowitz, M. & Grych, J. (1998). Fostering Goodness: teaching parents to facilitate children’s moral development. Journal of Moral Education 27; doi: 10.1080/0305724980270307
Hamdi, A., Day, M., Jansma, A., Pels, T. & Distelbrink, M. (2018). Ouders ondersteunen bij weerbaar opvoeden: actieonderzoek, vijf pilots. Utrecht: Kennisplatform Integratie en Samenleving